O
noso protagonista de hoxe é Benito Varela Jácome, un dos lalinenses ilustres
menos coñecido polos seus conveciños, malia teren sido contemporáneos, até o
punto de que o día do seu pasamento moitos se "enteraron pola prensa"
do seu vencello coa vila, que bautizou a súa biblioteca co seu nome. Filólogo,
divulgador, escritor e profesor de varios institutos e de dúas universidades,
destacou polo seu traballo no eido da crítica textual. Investigador literario
infatigable, a súa actividade superou o profesional para rozar a devoción. As
fértiles terras de Soutolongo vírono nacer en 1919 e cando morreu, en 2010,
recibiu sepultura na "súa Compostela", testemuña dos cualificativos
que os seus discípulos lle outorgaron e entre os que figuran o de "persoa
enorme, home humilde que exerceu a docencia con rigor e tenrura".
Coñeceu
a guerra de cerca, no Ebro. Posiblemente, desta etapa fixo súa a lección da
importancia de pasar pola vida con discreción, aínda que os teus actos e a súa
transcendencia non o sexan. Varela Jácome estuda Filosofía e Letras en Santiago
e doutórase en Madrid. A Universidade de Santiago e a Complutense foron os
centros nos que recibiu a súa formación e, en orde inversa, os espazos dende os
que el formaría centos de mozos. En San Sebastián obtén por oposición a cátedra
de Lengua y Literatura Españolas de Institutos de Ensino Medio e é na cidade
donostiarra onde publica o ensaio Novelistas del siglo XX. Principia así
un periplo por varios institutos, nos que comparte os seus coñecementos cos
alumnos. Faino no Instituto Masculino da Coruña e, máis tarde, no Arcebispo
Xelmírez de Santiago, cidade na que comeza a colaborar coa Universidade. Nestas
anda cando decide opositar, con éxito, á praza de Literatura Hispanoamericana
da Complutense de Madrid, onde dirixirá o departamento varios anos, até que en
1980 é nomeado director do de Literatura Española da universidade compostelá.
Como
alumno, os seus contemporáneos e algún mestre "colgáronlle" a
etiqueta de exemplar. Foino, entre outros, de Torrente Ballester, con quen
compartía a idea de que a literatura estaba por riba de idiomas e nomes
propios, e a el unírono co tempo estreitos lazos de amizade. Como profesor de
instituto foi definido por moitos como "un cacho de pan". Suso de
Toro escribiría del anos máis tarde: "Aquel profesor de instituto renuente
administraba as súas doses de xeito discreto e cauto entre eses adolescentes
que se achegaban. Nunca se sabía, podíase abrir a porta en calquera momento e
viren por un. Logo de que os discípulos partían do instituto para a vida ou
para a universidade, algúns aínda roldaban polos corredores ou por aquel cuarto
pequeno e cheo de libros que era o Departamento de Lingua e Literatura do
centro. Ían á procura de libros ou a parolar sobre algunha lectura: acudían
onda o mestre, non querían marchar de vez e voltaban á casa". Nestas
mesmas páxinas do Faro adicadas ao Deza, Suso de Toro afirmaba que
"non foi recoñecido" e que por iso mesmo sempre tivo "a
necesidade de reivindicalo". A razón tena clara: "[...] aos
adolescentes que asistimos ás súas clases nos colexios, institutos e incluso na
Universidade transmitiunos unha serie de coñecementos aos que nunca poderiamos
chegar doutro xeito". Del escribía, en 2006, José Luís Alvite no Faro
de Vigo: "Recuerdo a don Benito Varela Jácome dictando sus clases al
mismo tiempo que corregía en la mesa las cuartillas de algún brillante ensayo
sobre literatura latinoamericana".
Colaborou
con emisoras de radio, pronunciou centos de conferencias e escribiu moreas de
artigos no xornal La Noche. Nos anos sesenta deixa un gran número de
artigos nas páxinas do Faro de Vigo, algún memorable, como o dedicado ó
libro de Pérez Lugín e ó edificio que lle daba nome: La Casa de la Troya
(por certo, o máis veces publicado en castelán, logo da Biblia e do Quijote).
Nunca unha actividade tan "visible" conseguiu facer ó seu autor tan
"discreto".
Froito
do seu labor docente e investigador en literatura hispanoamericana, escribiu
artigos, ensaios e libros, moitos deles considerados fundamentais para o estudo
por mestres e catedráticos que hoxe imparten análoga especialidade. Investigou
e analizou todos os xéneros: sobre o teatro de Juan Ruiz de Alarcón, sobre a
poesía de Gertrudis Gómez de Avellaneda, acerca da obra de Jorge Isaacs, do Aves
sin nido de Clorinda Matto de Turner ou do recoñecido José Martí. Obras
monográficas de obrigada referencia son: El cuento hispanoamericano
contemporáneo (1976), Estructuras novelísticas de Lezama Lima (1977),
Estructuras profundas en Pedro Páramo (1980), Evolución de la novela
hispanoamericana en el siglo XIX (1982), Función de los modelos
culturales en la novelística de Sábato (1983) e Tensiones españolas en
la "Consagración de la primavera" (1986).
Publicou
ademais ducias de traballos sobre obras de consagrados autores, como Julio
Cortázar, Huidobro, Vallejo ou García Márquez, e non esqueceu Varela Jácome
prestar unha ampla atención á literatura galega, con estudos, publicacións e
edicións sobre obras e autores da importancia de Rosalía de Castro, Castelao e
Álvaro Cunqueiro, ou á española, centrándose, entre outros, en Espronceda,
Larra, Clarín, Galdós, Valera, Valle-Inclán ou Pío Baroja.
A
crítica, a didáctica e a teoría literaria formaron parte do seu traballo
investigador e divulgador: Nuevas técnicas del análisis de textos (1981),
Análisis estructural de novela, poesía y teatro (1985) e Estructuras
novelísticas del siglo XIX (1973) son bos exemplos diso.
Do
seu traballo, a profesora da Universidade de Sevilla Trinidad Barrera dicía non
hai moito que era "modélico en muchos sentidos". E apuntaba:
"Las líneas de preocupación de Benito Varela Jácome han sido muchas,
formado en la Literatura Española, con un conocimiento de la misma sólido y
crítico al mismo tiempo, supo mirar a la Literatura Hispanoamericana sin
complejos, sin considerarla una hija bastarda de la española –visión que
lamentablemente aún persiste en algunos sectores del mundo académico español– y
dado que lo hizo desde fecha muy temprana, me estoy refiriendo a los años de
formación de algunos de los que estamos aquí presentes, la mítica década de los
setenta, el influjo que tuvo su labor sobre nosotros es un hecho objetivo".
Foi
tamén colaborador habitual do Centro Superior de Investigacións Científicas e
do prestixioso Instituto Padre Sarmiento, membro de numerosas institucións
académicas e culturais, e presidente honorario da Asociación Española de
Estudios Literarios Hispanoamericanos dende a súa fundación, en 1992. Logo da
xubilación, por razóns de idade, dedicoulles os seus últimos anos profesionais
á investigación e á escritura.
Posuidor,
en vida, dunha impresionante biblioteca sobre novelística hispanoamericana,
ensaios, edicións críticas... esta foille cedida á Biblioteca Virtual Miguel de
Cervantes da Universidade de Alacante, para a súa dixitalización, difusión e
conservación. Disque foi un escritor de ficción e novela histórica
"frustrado", unha frustración libremente imposta: moito do escrito
foille lido ós seus alumnos, pero até aquí quixo que chegara o seu público,
dato que afonda nesa imaxe de galego "que nunca se mostraba
completamente".
Morre
ós 91 anos de idade, un 22 de outubro de 2010, deixando viúva a María del
Carmen Tobío Fondevila. Tivo catro fillos que o fixeron avó. Centos de persoas,
maioritariamente homes e mulleres nos que deixou unha fonda pegada como mestre,
despedírono no cemiterio de Boisaca.
P.D.: Lalín é terra
de ilustres intelectuais. Gran parte deles chegaron a coñecer o novo século,
case todos tiveron a Compostela como meta de peregrinación intelectual e vital,
e contribuíron, ségueno a facer, a unha Galicia mellor. Como reza o pouco
empregado himno de Lalín, "terra de bos e xenerosos".
O uso total ou parcial deste texto está autorizado, supedidato á cita da súa fonte orixinal
No hay comentarios:
Publicar un comentario