CESAR ORO GARCÍA

César Oro García foi o profesor de vocación tardía que lles aprendeu a falar galego (e castelán, e portugués...) a centos de mozos de raza negra americanos (afroamericanos, disque é a fórmula politicamente correcta) e a outros tantos mestizos, mulatos e a algún branco de procedencia hispana, nomeadamente caribeña. Dunha simple ollada, resultaba difícil entender o seu engado para o sexo feminino... mais cando se tiña ocasión de escoitalo, no momento en que facía uso da palabra cunha cadencia propia do catedrático experimentado que era, canto máis baixa a voz máis atención obtén do seu auditorio, o éxito era plausible.

Viviu os últimos anos alleo ó mundo por mor dun alzheimer que lle roubou a memoria, que lle invadiu un cerebro até hai poucos anos privilexiado e do que tiveron a oportunidade de gozar, durante varias décadas, na Universidade de Howard (que non Harvard, como adoita lerse en moitos perfís biográficos).

Naceu e morreu o mesmo día, un 16 de marzo, con 85 anos de diferencia (1928 - 2013) . Nace coa primavera na hoxe abandonada casa do Luís, na parroquia lalinense da Veiga, no seo dunha numerosa familia. Sendo aínda un rapaz deixa a aldea para comezar un longo periplo que lle permite formarse persoal e intelectualmente: pasantía en Monterroso, logo a Mondoñedo cos padres pasionistas, cos que completa a súa formación no País Vasco e, finalmente, en Melide. Unha peregrinaxe de máis de dez anos que semella non satisfacelo en demasía, sobre todo o período de estancia en terras vascas. A piques de rematar a carreira eclesiástica renuncia á sotana, á gola e ás parroquias e cumpre o servizo militar na Coruña. No ano 56 apadriña o seu curmán, o padre Oro, na súa ordenación sacerdotal e agasállao coas Obras completas de Rosalía de Castro.

Aproveita a súa estadía na cidade herculina para sacarse a titulación de Náutica. Logo de varios intentos por embarcar cun posto axeitado á súa cualificación profesional sen conseguilo, e debido á falla de perspectivas de futuro, decide marchar coa súa irmá Domitila á "nova Cuba", á que chega ó mesmo tempo que alí triúnfa a Revolución. Oro traballa e, ademais, estuda na Universidade de La Habana. Simpatiza abertamente coa incipiente Revolución e co seu líder, Fidel Castro; simpatiza tanto como a despreza xa ós poucos meses, tras ver en que se vai convertendo o réxime. Decepcionado, emprende o camiño cara ós Estados Unidos. Miami era o punto máis próximo e alí chega cunha man diante e outra detrás ó inicio dos anos 60 e xa camiño de cumprir os 40 anos. Traballa no que vai xurdindo, entre outras cousas, de taxista, pero non deixa de avanzar nos seus estudos, desta volta na Florida Atlantic University. Ó comezo da década dos setenta xa tiña rematados varios traballos de investigación, entre eles The Regulation of Spanish Irregular Verbs, publicado pola Florida A. U., Boca Ratón, 1970. Os contactos e recomendacións polo seu labor permítenlle ir conseguindo bolsas de estudos e, finalmente, marchar á Maryland University, unha das máis representativas do sector das universidades públicas dos Estados Unidos. Seica namorou definitivamente destas terras e niso influíron os seus territorios verdes e as vacas leiteiras, tan abundantes neste estado do noreste americano. É aquí onde, con 50 anos, remata a súa tese de doutoramento no ano 74, o que lle abre as portas da veciña Universidade de Howard, onde ingresa como docente e xa non abandonará até a súa xubilación salvo para dar conferencias e colaborar noutros centros.

Á Howard University coñéceselle como a Harvard negra, por ocupar os afroamericanos boa parte das cadeiras das distintas facultades e por ser na que máis mozos desta raza se gradúan nos Estados Unidos. Fundada en 1867, atópase en Washington D.C. e debe o seu nome ó ilustre xeneral Oliver Howard, que participou na súa creación e foi considerado como o gran artífice da integración na vida civil dos negros libertos logo da guerra civil, na que loitou contra a escravitude.

Na Howard University atópase o College of Arts and Sciences, unha das primeiras facultades coas que contou a institución e cuxos corredores, aulas e laboratorios viron pasar durante anos o abondoso bigote do profesor Oro García e as súas eternas lentes, que ían escurecendo conforme a intensidade da luz medraba. Na e para a centenaria institución compatibilizou as súas tarefas como profesor e como investigador do Departamento de Linguas Romances. Longos anos de esforzo convérteno nun dos máis importantes especialistas nos campos da literatura medieval española e galego-portuguesa, así como toda unha eminencia en lingüística.

Sobre estes temas publicou distintos traballos que tiveron gran repercusión nos ámbitos académicos de Galicia e Portugal: o xa citado The Regulation of Spanish Irregular Verb, La perífrasis verbal gallega, El romero engañado: una aproximación sintáctica, Fluctuaciones de los verbos gallegos en "-ar" al comienzo de los lexemas, Las formas del verbo galaico-portugués seer según los textos; siglos XII y XIII, En torno a una polémica: la normalización del gallego, Algunas consideraciones sobre las desinencias -an, -ano, -ao, en gallego actual e Fluctuaciones morfológicas en el gallego: verbos en "er". Foi membro de varias sociedades e colectivos profesionais e docentes, entre eles, a Sociedade Nacional Hispánica e The American Association of Teachers of Spanish and Portuguese (AATSP).

As súas viaxes a Galicia cóntanse por ducias co gallo de conferencias en Compostela e colaboracións coa Facultade de Filoloxía da USC (participou, entre outros, no Congreso Internacional sobre Rosalía celebrado en 1985 e no II Congreso de Estudos Galegos, que tivo lugar na Brown University en 1988). E moitas, moitas visitas a Lalín: á Veiga (onde tentou quedar coa casa na que nacera para rehabilitala), á súa afillada Hermelinda (á que seguía recoñecendo cando a enfermidade lle fixo esquecer outras cousas), ó piso que mercou e nunca estreou ou á casa do xastre de Donramiro (onde tiven, en repetidas ocasións, a honra e pracer da súa conversa ou de velo gozar dos tomates mollados en sal acabados de arrincar da rama).

Remata a década dos noventa...Pouco tempo atrás mercara un piso na rúa do Arenal para retornar a súa terra ó rematar o traballo, pero a enfermidade do esquecemento comeza a facerse visible na súa faciana. En 1998 deixa de pertencer á importante The American Association of Teachers of Spanish and Portuguese e a súa semente intelectual, en forma de alumnos, permite un relevo xeracional na universidade. Vén por última vez a Lalín en xullo de 2002, xa con mostras evidentes da doenza. Deixara resolta a súa atención persoal e médica, mais todo torna borroso, como o seu cerebro.

Pasou os útimos anos mentalmente anulado e fisicamente asistido por catro coidadoras no seu apartamento de Washington. O seu cerebro e o seu verbo seducían, convencían, ilustraban... Órgano e sentido, perdidos xa para sempre. Na súa última visita a Lalín díxolle á súa afillada Hermelinda, cando atopou a súa casa logo de terse perdido e ó bromear ela se aínda a entendía: "voume esquecendo de todo... pero o último do que me vou esquecer é do galego".

P.D.: Quen isto escribe ten coñecemento de que, entre as súas últimas vontades está a doazón da súa biblioteca e dos seus traballos á terra na que naceu e amou (previsiblemente a través da Facultade de Filoloxía de Santiago). Sería un bo momento para que o Concello que o viu nacer abrira, en colaboración coa USC e os seus "albaceas", un camiño para a recuperación desta figura e do seu traballo. Os seus apoderados e albaceas exercen aínda na universidade na que impartiron docencia con el. A súa intención era retornar a Galicia a “facerse vello”. Incumprida esta, sería importante que, logo das cinzas,  puidese regresar o que del queda para sempre: a súa obra.



NOTA: Cesar Oro faleceu un ano despois de escribirse este artigo, ver obituario en http://ilustreslalinenses.blogspot.com.es/2013/05/morte-dun-dos-ultimos-fillos-ilustres.html

® Benito García / Faro de Vigo
O uso total ou parcial deste texto está autorizado, supedidato á cita da súa  fonte orixinal